ارزیابی ساختار ژنتیکی صفات مرتبط با کیفیت نانوایی در گندم نان با استفاده از روش بای پلات و دی‌آلل

به منظور برآورد خصوصیات ژنتیکی صفات مرتبط با کیفیت نانوایی از قبیل وزن هزار دانه، درصد پروتئین دانه، حجم رسوب زلنی، حجم نان، شاخص سختی بذر، درصد جذب آب آرد، عدد فالینگ، درصد گلوتن‌تر و ارتفاع رسوب SDS از شش رقم گندم تجاری به نام‌های اترک، اروند، زرین، کرج-3، Mv-17، نوید و نتاج آن‌ها در قالب یک طرح تلاقی نیمه دی‌آلل استفاده شد. آزمایش‌ها در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی ماهی‌دشت کرمانشاه طی سال‌های 89-1388 و 90- 1389 اجرا شد. داده‌های حاصل با روش بای‌پلات و هیمن تجزیه و تحلیل شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب داده‌ها نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها برای کلیه صفات در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی‌داری وجود دارد. دو نسبت ژنتیکی  و  نشان دادند که سهم اثر افزایشی در کنترل صفات بیشتر بود. نتاج تجزیه بای‌پلات نشان داد که والدهای اترک، زرین و کرج-3 دارای بیشترین مقدار GCA در افزایش صفات مهم کیفی بودند. نتایج ترکیب‌پذیری خصوصی نشان داد که ترکیب‌های اترک × زرین، زرین × کرج-3، و اترک × کرج-3 دارای بیشترین مقدار SCA به منظور ارتقاء صفات کمی و کیفی بودند. آزمون‌های اپیستازی با استفاده از ضریب رگرسیون و تجزیه واریانس Wr-Vr نشان داد که مدل افزایشی-غالبیت برای صفات درصد پروتئین، حجم رسوب زلنی، سختی دانه، عدد فالینگ و درصد گلوتن‌تر کفایت می‌کند، اما در سایر صفات اثرات اپیستازی نیز وجود دارد. نتایج بدست آمده از تجزیه هیمن نشان داد که سهم اثرات افزایشی در کنترل صفات بیشتر از سهم اثرات غیرافزایشی است. بیشترین و کمترین میزان وراثت‌پذیری خصوصی به صفات درصد پروتئین و عدد فالینگ به ترتیب 75 درصد و 25 درصد تعلق گرفت. به علت انتقال ژن‌ها و اثر تجمعی آن‌ها در نسل بعد و بهبود صفات هدف، می‌توان از طریق گزینش در نسل‌های اولیه از این ارقام در افزایش صفات مرتبط با کیفیت نانوایی در برنامه اصلاح گندم نان استفاده نمود.